Kİ’nin demir durumu aspirasyon örneklerinden yapılan yaymalarda değerlendirilmelidir. Biyopsi örneği bu amaca uygun değildir. Çünkü dekalsifikasyon işlemi sırasında demir ilikten dışarıya süzüleceğinden potasyum ferrosiyanür (Prusya mavisi reaksiyonu) ile boyanma olmaz. Demir depolarının normal olduğu durumlarda hemosiderin yüklü makrofajların sitoplazmaları maviye boyanır. Demir birikimi ile giden hastalıklarda bu boyanma yoğunluk kazanır. Demir eksikliğinde ise makrofajlarda mavi granüller görülmez. Prusya mavisi reaksiyonu ile ayrıca normal ve patolojik (“halkalı=ringed”) sideroblastlar hakkında bilgi sahibi olunur.
Yukardaki yayma MDS’li bir hastanın (refractory anemia with ringed sideroblasts-RARS) iliğinden hazırlanmıştır. A) Sitoplazması maviye boyanmış hemosiderin granülleri ile dolu bir makrofaj. B) “Halkalı” sideroblastlar. RARS tanısı için olgun eritroblastların % 15’den çoğunun “halkalı” olması gerekir. “Halkalı” diyebilmek için 5 ya da daha fazla sayıda mavi granül çekirdeğin 1/3 ünü ya da daha geniş bir bölümünü çevrelemelidir. “Halkalı” sideroblastlarda demir mitokondrilere oturmuştur. Normal sideroblastlarda ise 1-2 tane çok daha küçük mavi granül sitoplazmaya yerleşmiştir. C) Yaymanın kalın olan baş kısımlarında demir yüklü makrofajların yarattığı mavi alan. Bu görünümün yokluğu demir eksikliğinin şaşmaz bulgusudur (altın standart). Tabii lamlarınıza, boyama kabınıza demir bulaşmamışsa ve potasyum ferrosiyanürünüz çalışıyorsa… Önlemler: cam gereçler asitten (3 mol/l HCl) geçirilecek, pozitif olduğu bilinen bir ilik yayması kontrol olarak kullanılacak (Dacie and Lewis Practical Haematology. 9th ed 2001).
Demir Boyası (Prusya mavisi reaksiyonu)
Kemik iliği aspirasyonu örneği temiz bir lama yayıldıktan sonra iyice kurutulur. Hücreleri tespit etmek için lamın üzeri 4-5 ml metanolle kaplanır, 3 dakika bekletilir. Sürenin sonunda su ile yıkanır ve durulanır.
Demirin boyanması için HCl (% 4’lük) ve potasyum ferrosiyanür (% 4’lük) yarı yarıya karıştırılarak hazırlanan çözeltide, kemik iliği preparatı 20 dakika bekletilir. Süre sonunda musluk suyu ile iyice yıkanır, damıtık su ile durulanır ve kurutulur.
Kemik iliği hücrelerinin görünebilmesi için sulu fuksin ile 30 saniye zıt boyama (ing counterstain) yapılır. Tekrar su ile yıkanıp kurutulduktan sonra mikroskopta incelenmek için hazırdır.