A ve C’ deki resimler multipl miyelomlu bir hastanın Kİ aspirasyonu örneklerinden hazırlanmıştır. A’ da atipik plazma hücreleri arasında üç çekirdekli bir plazma hücresi görülüyor. C’ de ise iki çekirdekliler dikkati çekiyor. Birden fazla çekirdekli plazma hücreleri yalnız multipl miyeloma özgü bir bulgu değildir (bkz multipl miyelom). Normal dokularda bile bazen iki çekirdeklilere rastlanabileceği gibi, poliklonal plazma hücre artışlarında (poliklonal plazmasitozlar) iki, hatta bazen üç çekirdekli hücrelerle de karşılaşabiliriz. Reaktif plazmasitoz olarak da adlandırılan bu gibi durumlarda plazma hücreleri Kİ’deki çekirdekli hücrelerin % 10-20’sini, hatta nadiren % 50’ye yaklaşacak kadarını oluşturabilir.
Poliklonal plazmasitoz nedenlerinin başında akut ve kronik infeksiyonlar, kronik yangısal (inflamatuvar) hastalıklar, karaciğer sirozu, anjiyoimmünoblastik lenfadenopati, sistemik (multisentrik) Castleman hastalığı, vd gelir. Kişisel deneyimlerime göre kala-azar’ da, kronik osteomiyelit’de, infektif endokardit’te (gençliğimizde endocarditis lenta denirdi), antitiroid propisil‘e bağlı agranülositozda Kİ’de miyelomu düşündürtecek oranda plazmasitoz bulunabilir.
1966-67 yıllarında Bursa’da askerlik görevimi yerine getirirken kala-azar (viseral leishmaniasis) ile tanışma fırsatım oldu. O yıllarda Bursa adeta bir leishmania rezervuarı gibiydi. Günde iki kez yükselen ateş, dev splenomegali, serum protein elektroforezinde poliklonal gammopati, son derece hızlı bir sedimentasyon, eritrositlerde rulo oluşumu, formol-jel bulanıklık (flokülasyon) testinde erken ve kuvvetli pozitiflik… Tanı Kİ ya da dalak ponksiyonu ile konuyordu (bkz kala-azar). Ne cesaret! Hasta soluğunu tuttuğu sırada plevra ponksiyonu iğnesi ile giriyorduk dalağa.
İngiltere’de bulunduğum sıralarda Hammersmith Hospital ‘in haftalık vak’a (olgu)toplantılarının birinde “Turkish connection” başlığı ile sunulan yaygın yüzeysel adenomegalili yaşlıca, eşcinsel İngiliz erkek turisti de unutmuş değilim. Lenf düğümü biyopsisine plazma hücreleri egemendi. Lenfoproliferatif bir hastalık beklerken klinik tanı ikinci evre sifilis çıkmıştı.
Resim B’ de Kİ’ de iki çekirdekli bir plazma hücresi, iki lenfosit, bir plazmasitoid lenfosit ve bir normal plazma hücresi görülmektedir. Örnek mültisentrik Castleman hastalığı olgumuza aittir (bkz Castleman hastalığı).